Autor: Zbigniew Derdziuk, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Prewencja to zadanie ZUS oraz mechanizm zarządzania ryzykiem ubezpieczeniowym. Bez niej system ubezpieczeń społecznych pełniłby funkcję kompensacyjną poprzez wypłatę świadczeń z tytułu zmaterializowania się określonego ryzyka, np. niezdolności do pracy.
ZUS realizuje dwa obszary prewencji: rentową i wypadkową. Stopniowo zaciera się różnica między tymi obszarami i kształtuje się jeden cel prewencji – utrzymywanie zdolności do pracy przez cały okres aktywności zawodowej.
Prewencja rentowa to głównie rehabilitacja lecznicza. Mogą z niej skorzystać osoby: ubezpieczone zagrożone całkowitą lub częściową niezdolnością do pracy, uprawnione do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego, pobierające rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy.
Prewencja wypadkowa to głównie dofinansowanie projektów płatników składek dotyczących poprawy bezpieczeństwa i warunków pracy.
Działania prewencyjne ZUS obejmują także: analizy przyczyn i skutków niezdolności do pracy, wypadków przy pracy i chorób zawodowych, prowadzenie prac naukowo badawczych w tym zakresie oraz upowszechnianie wiedzy o zagrożeniach powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe.
Efekty działań ZUS w obszarze prewencji
W 2023 r. rehabilitację leczniczą ZUS ukończyło ponad 48 tys. osób. Koszty rehabilitacji wyniosły blisko 180 mln zł, a prewencji wypadkowej ponad 104 mln zł.
W efekcie działań ZUS ubezpieczony może pracować w lepszych warunkach pracy oraz poprawiać swój stan funkcjonalny. Korzystają pracodawcy i społeczeństwo, bo zdrowy i aktywny na rynku pracy ubezpieczony wpłaca składki do systemu ubezpieczeń społecznych, co jest istotne w dobie wyzwań demograficznych.
Prewencja ZUS ma też wymiar edukacyjny. Szkolenia dla pracodawców i pracowników, konferencje i seminaria dla specjalistów z branży zdrowia i bhp, budują świadomość o wadze utrzymywania zdrowia, bezpiecznych warunków pracy i dbania o dobrostan pracowników.
Zarządzanie wiedzą w obszarze prewencji i współpraca
ZUS gromadzi i analizuje ogromną liczbę danych, które wykorzystuje do optymalizacji działań. Bada uwarunkowania dot. niezdolności do pracy (liczba absencji chorobowej i świadczeniobiorców, jednostki chorobowe, wypadkowość).
Baza danych ZUS to niewielki wycinek z systemów związanych z bhp i ochroną zdrowia. Wyzwaniem dla całego systemu jest integracja danych o klientach i ścisła współpraca podmiotów odpowiadających za prewencję. Umożliwi to projektowanie działań prewencyjnych „skrojonych na miarę” konkretnego ubezpieczonego i realizację efektów związanych z budowaniem zdrowych i bezpiecznych miejsc pracy.
Rozwój prewencji ZUS
Prewencja to działalność, która ma wyprzedzać określone zjawiska i być dostosowana do bieżących trendów, wychodzić naprzeciw oczekiwaniom klientów i czynnikom zewnętrznym.
Ważne jest korzystanie z analityki i osiągnięć naukowo-badawczych, wymiana dobrych praktyk z innymi instytucjami, także zagranicznymi. ZUS współpracuje z Międzynarodowym Stowarzyszeniem Zabezpieczenia Społecznego (ang. International Social Security Association, ISSA). W czerwcu 2024 r. ISSA przyjęła ZUS do grona partnerów strategii Vision Zero. To przykład współczesnego, holistycznego myślenia o prewencji. Aby zadbać o aktywność zawodową, trzeba dbać o bezpieczeństwo, warunki pracy, ochronę zdrowia i dobrostan pracowników. To troska o zdrowie pracowników także w wymiarze psychicznym, który jest wyzwaniem dla prewencji. W 2023 r. liczba dni absencji z tytułu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania stanowiła 11% ogólnej liczby dni absencji chorobowej.
Dziś trzeba nadawać prewencji nowy wymiar i pamiętać, jak wielką wartością jest współpraca i efekt synergii wspólnych działań w dbałości o bezpieczeństwo, zdrowie i dobrostan pracowników.
