Dr hab. inż. Dariusz Pleban, profesor Instytutu, Kierownik Zakładu Zagrożeń Wibroakustycznych, Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy. CIOP – PIB jest Patronem Merytorycznym Raportu „Zdrowa Przyszłość – Inspiracje”, który ukazał się 12 lipca 2022 roku.
W Polsce wg ostatnich danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w 2020 r. w sekcji “opieka zdrowotna i pomoc społeczna” zatrudnionych było ponad 542 tysięcy pracowników. Wśród tej grupy ponad 17 tys. osób pracowało w warunkach zagrożenia zdrowia, tzn. było narażonych na czynniki szkodliwe dla zdrowia, związane ze środowiskiem pracy i z uciążliwością pracy oraz na czynniki mechaniczne związane z urządzeniami szczególnie niebezpiecznymi.
Zagrożenia związane ze środowiskiem pracy dotyczą narażenia na takie czynniki jak: hałas, mikroklimat gorący lub zimny, substancje chemiczne, pyły, drgania mechaniczne, promieniowanie, pole elektromagnetyczne oraz czynniki biologiczne. Natomiast do zagrożeń związanych z uciążliwością pracy zalicza się m.in. niedostateczne oświetlenie stanowisk pracy oraz nadmierne obciążenie fizyczne. Z kolei przykładami urządzeń szczególnie niebezpiecznych, będących źródłem zagrożeń czynnikami mechanicznymi, są m.in. stosowane podczas zabiegów operacyjnych pilarki i szybkoobrotowe wiertarki.
Jak wykazują badania ankietowe prowadzone cyklicznie przez Europejską Fundację na Rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy (Eurofound) w Dublinie (w ramach przeglądów warunków pracy) istnieje potrzeba przeprowadzenia oceny zagrożeń w środowisku pracy zarówno metodami obiektywnymi, jak i subiektywnymi.
Subiektywne oceny zagrożeń są uwarunkowane cechami indywidualnymi pracowników, warunkami psychologicznymi ich pracy, a także poczuciem ryzyka zawodowego. Stanowią one pośrednią metodę oceny wiedzy o zagrożeniach zawodowych oraz ich skutkach dla zdrowia i życia. Znaczenie badań subiektywnych wiąże się bezpośrednio z definicją zdrowia, przyjętą przez Światową Organizację Zdrowia WHO: „zdrowie to nie tylko brak choroby czy ułomności, ale pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny”.
Przytoczone na wstępie dane GUS, jak również dane literaturowe i wyniki badań własnych Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego (CIOP-PIB) z zakresu obiektywnej oceny czynników środowiska pracy w placówkach medycznych, potwierdzają przypadki przekroczenia w nich wartości dopuszczalnych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
W przypadku hałasu w salach operacyjnych poziom dźwięku A pochodzący od pił i wiertarek dochodzi nawet do 110 dB.
Bezpośrednio przed pandemią COVID-19 Instytut przeprowadził ocenę warunków pracy w placówkach medycznych ze względu na hałas, mikroklimat i oświetlenie. W związku z tym przeprowadzono 301 wywiadów kwestionariuszowych (z użyciem opracowanej ankiety) wśród lekarzy (151), pielęgniarek (120) i pracowników laboratoriów diagnostycznych – diagnostów (30).
Uzyskane wyniki wskazują, że hałas jest obecny w miejscu pracy niemal wszystkich pielęgniarek (98,3%) i diagnostów (90,0%) oraz większości lekarzy (68,9%). Co jednak ciekawe, w każdej z tych grup zawodowych dominuje inne źródło hałasu.
Dla lekarzy – w większym stopniu niż w przypadku pozostałych grup zawodowych – źródłem hałasu są wykonywane działania medyczne (np. stosowanie narzędzi chirurgicznych). Dla pielęgniarek – w większym stopniu niż dla pozostałych grup – źródłem hałasu są instalacje/urządzenia techniczne (np. klimatyzacja, oprawy oświetleniowe), hałas przenikający z innych pomieszczeń lub z korytarzy, rozmowy personelu lub pacjentów oraz hałas przenikający z zewnątrz budynku do pomieszczenia. Natomiast dla diagnostów, bardziej niż dla innych grup, źródłem hałasu są układy napędowe narzędzi, sprzętu, aparatów medycznych. Stwierdzono ponadto, że to pielęgniarki najwyżej oceniają uciążliwość hałasu w miejscu pracy (choć różnice między poszczególnymi grupami nie są znaczące). Średnia ocena jego uciążliwości w skali 0 do 10 (niższe wartości oznaczają hałas nieuciążliwy lub mało uciążliwy, wartości wyższe hałas bardzo uciążliwy) jest niewielka i wynosi 2,77, przy czym w przypadku pielęgniarek wynosi ona 3,47, zaś w przypadku diagnostów i lekarzy – odpowiednio 2,37 oraz 2,30.
Hałas jest obecny w miejscu pracy niemal wszystkich pielęgniarek i diagnostów oraz większości lekarzy. Co jednak ciekawe, w każdej z tych grup zawodowych dominuje inne źródło hałasu.
W odpowiedzi na pytanie dotyczące odczuwania mikroklimatu na stanowisku pracy, większość badanych osób (77,1%) ocenia mikroklimat z jakim stykają się na stanowisku pracy jako neutralny, 17,6% – jako lekko ciepły, 2,7% – jako jest ciepły, a 0,6% jako lekko chłodny. Osoby stosujące odzież ochronną w 82,4% przypadków oceniają odczucia cieplne podczas pracy w takiej odzieży jako neutralne, 12,3% badanych uważa, że w takiej odzieży jest zbyt ciepło, zaś 2,3% badanych ocenia, że w odzieży ochronnej jest zbyt chłodno.
W przypadku oświetlenia na stanowiskach pracy oceny jego uciążliwości dokonano podobnie jak hałasu, tj. w skali od 0 do 10 (niższe wartości oznaczają brak lub małą uciążliwość, wartości wyższe oznaczają wysoką uciążliwość). Średnia ocena uciążliwości oświetlenia jest niewielka i wynosi 1,94. Uwzględniając stanowiska pracy zajmowane przez badane osoby okazuje się, że charakter i rodzaj oświetlenia jest najbardziej uciążliwy dla pielęgniarek (średnia ocena 2,47). Wyniki poniżej średniej odnotowano wśród lekarzy (1,78) oraz diagnostów (0,67).
Kluczowym pytaniem zadanym badanym osobom było pytanie o warunki pracy. Zdecydowana większość (łącznie 83,4% badanych) ocenia warunki, w których świadczą swoją pracę, jako bardzo dobre (38,2% badanych) lub dobre (45,2% badanych). Jako przeciętne warunki pracy ocenia 16,3% badanych, zaś tylko 0,3% badanych ocenia warunki pracy jako złe. Nikt z badanych nie ocenia warunków pracy jako bardzo złe. Zdecydowanie najwyżej warunki pracy oceniają lekarze (55,0% wskazań na odpowiedź „bardzo dobre”). Wysoko warunki pracy oceniają także diagności – 36,7% wskazań na odpowiedź „bardzo dobre”. Relatywnie najgorzej warunki pracy oceniają pielęgniarki. Jedynie 17,5% badanych wskazuje odpowiedź „bardzo dobre”.
Uzyskane wyniki badania ankietowego dotyczącego oceny warunków pracy w placówkach medycznych, uzupełnione o wyniki przeprowadzonych pomiarów hałasu, mikroklimatu i oświetlenia w szpitalach, stanowiły podstawę do opracowania wytycznych dostosowania środowiska pracy w zakresie tych czynników w placówkach medycznych. Należy podkreślić, że nieodpowiednie warunki pracy, w tym nadmierny hałas, niewłaściwe oświetlenie i nieodpowiedni mikroklimat, przyczyniają się zarówno do błędów i zaniedbań w pracy personelu medycznego, jak i wywołują skutki zdrowotne w ich organizmach. To z kolei może prowadzić do obniżenia skuteczności i jakości leczenia oraz zwiększenia zarówno kosztów leczenia, jak i kosztów ponoszonych przez placówkę medyczną jako pracodawcę.
