Autorzy:
Prof. dr hab. n. med. Tomasz Targowski, kierownik Kliniki i Polikliniki Geriatrii Narodowego Instytutu Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji w Warszawie
dr n. med. Ewa Kądalska, z Kliniki i Polikliniki Geriatrii NIGRiR, Konsultantem Krajowym w dziedzinie pielęgniarstwa geriatrycznego
W Polsce już od wielu lat obserwuje się starzenie populacyjne społeczeństwa. Szacuje się, że do roku 2050 odsetek osób w wieku 65+ będzie stanowił w Europie nawet 40% populacji. W naszym kraju niestety nie ma adekwatnego do wzrastających potrzeb społecznych rozwoju opieki geriatrycznej. Dostęp do lekarza geriatry jest dla wielu osób ograniczony. Nie w każdym województwie działa sieć poradni i oddziałów geriatrycznych.
Ogólna liczba łóżek geriatrycznych w Polsce wynosi ok. 900, zarejestrowanych jest 40 oddziałów lub pododdziałów oraz ok. 80 poradni (dane MZ z 2017r.). Według danych krajowego konsultanta w dziedzinie geriatrii aktualnie jest ok. 430 geriatrów w Polsce, w tym 417 wykonujących zawód lekarza, niemniej jedynie połowa lekarzy z tej liczby pracuje w specjalności geriatria. To z uwagi na słabo rozwinięte świadczenia geriatryczne finansowane przez publicznego płatnika. Nieco lepiej sytuacja wygląda w pielęgniarstwie. Liczba pielęgniarek ze specjalizacją w dziedzinie pielęgniarstwa geriatrycznego wynosi obecnie ponad 2300. Liczba lekarzy geriatrów i liczba łóżek geriatrycznych w przeliczeniu na liczbę ludności, jest wielokrotnie mniejsza od europejskiej średniej. Determinuje to ograniczoną dostępność do świadczeń w tym obszarze, powoduje że pacjent w starszym wieku jest najczęściej hospitalizowany w innym oddziale niż geriatryczny.
Potrzeby rozwoju opieki geriatrycznej w Polsce są niekwestionowane. W każdym powiecie potrzebna jest przynajmniej poradnia (obecnie mamy w Polsce ok. 314 powiatów i 66 miast na prawach powiatu). Dobrym rozwiązaniem wydaje się, proponowane między innymi przez Narodową Radę Rozwoju, tworzenie centrów opieki geriatrycznej (poradnia, oddział geriatryczny dzienny i stacjonarny, etc.), gdzie każde z nich obejmowałoby swoją opieką ludność z obszaru 2-3 powiatów.
W Polsce dla populacji 60+ rekomendowane są procedury diagnostyczne niezbędne dla oszacowania zakresu indywidualnej geriatrycznej opieki medycznej, w tym w celu oceny ryzyka występowania zespołu kruchości. Do procedur tych zalicza się na przykład przesiewowe testy funkcjonalne: VES-13, Clinical Frailty Scale lub kwestionariusz PRISMA-7, które w razie ich nieprawidłowego wyniku stanowią podstawę do przeprowadzenia Całościowej Oceny Geriatrycznej.
Całościowa ocena geriatryczna jest wielowymiarowym, interdyscyplinarnym, zintegrowanym procesem diagnostycznym, służącym do określenia problemów zdrowotnych, funkcjonalnych, psychicznych i społecznych pacjenta w starszym wieku oraz do ustalenia kompleksowego indywidualnego planu leczniczo-rehabilitacyjnego.
Podkreślenia przy tym wymaga fakt, że dla osób starszych zasadniczym wyznacznikiem dobrej jakości życia jest zazwyczaj poziom ich funkcjonowania, a nie obecność choroby przewlekłej. Gdy pojawiają się poważne problemy zdrowotne niezwykle ważna dla wielu osób starszych jest możliwość pozostawania we własnym, dotychczasowym środowisku, dostępność regularnych badań okresowych (bilanse zdrowia seniora) oraz możliwość korzystania z form wsparcia ze strony opieki społecznej, środowiskowej lub opieki domowej, połączonej ze ścisłą partnerską relacją pomiędzy pacjentem a jego dobrze przygotowanymi do sprawowania opieki opiekunami.
Tak zorganizowana opieka nie naraża pacjenta na dodatkowy stres wynikający z instytucjonalizacji, a jednocześnie umożliwia skuteczne zapobieganie zdarzeniom niepożądanym (takim jak: niedożywienie, odwodnienie, omdlenia, upadki, etc.). Ponadto, w przypadku ograniczonej sprawności funkcjonalnej chorego, służy wsparciem w czynnościach dnia codziennego (zakupach, dojeździe do lekarza, na rehabilitację, do kościoła, na spotkanie z przyjaciółmi, na spotkania grupowe, itd.), a zatem pozwala na szeroko rozumiane uczestnictwo w życiu społecznym.
W wielu krajach świata wprowadzono modele opieki koordynowanej. Dotyczy to między innymi Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Francji, Włoch, Kanady, czy USA. Najczęściej w modelach tych istnieje osoba koordynująca (case manager, care navigator) zajmująca się oszacowywaniem bieżących potrzeb zdrowotnych i opiekuńczych pacjenta, ustalaniem sposobu realizacji w ujęciu interdyscyplinarnym niezbędnych działań pielęgnacyjnych i medycznych, przeprowadzaniem pacjenta przez sieć dostępnych usług, dbaniem o terminowość usług i przepływ informacji między świadczeniodawcami. W rezultacie zwiększa się jakość życia i satysfakcja pacjenta oraz obniżają się całkowite koszty opieki medycznej i instytucjonalizacji osób korzystających z takiego modelu.
Na przykład, według analizy Najwyższej Izby Kontroli pacjent w podeszłym wieku hospitalizowany w oddziale geriatrycznym, w porównaniu do leczonego w oddziale internistycznym, kosztował polski system opieki zdrowotnej w roku 2015 o 1380 PLN/rocznie mniej i dodatkowo o 10% były niższe koszty przyjmowanych przez niego leków w perspektywie rocznej. Większość hospitalizowanych w Polsce to osoby w starszym wieku. Przyjmując za Głównym Urzędem Statystycznym, że w roku 2015 populacja 65+ stanowiła 23% naszego społeczeństwa (8 809 000 osób), i że z populacji tej wskazania do hospitalizacji w oddziale geriatrycznym może mieć nawet 45%-50% (szacunkowy odsetek osób chorych na zespół kruchości i zagrożonych zespołem kruchości w podeszłym wieku) tj. od 4 do 4,5 miliona osób, to oszczędności dla naszego systemu opieki w przypadku możliwości hospitalizacji w oddziałach geriatrycznych wyniosłyby od 5,5 do 6,2 miliarda złotych rocznie. Według danych z piśmiennictwa (np. Bernabei R. et al. Randomised trial of impact of model of integrated care and case management for older people living in community. BMJ 1998), osoby w starszym wieku korzystające ze zintegrowanego medyczno-społecznego modelu opieki zużywają o 19% mniej zasobów opieki środowiskowej, 34% zasobów opieki szpitalnej i 48% zasobów opieki instytucjonalnej w ciągu roku.
Zasadne wydaje się zatem wprowadzenie mechanizmów współpracy międzysektorowej i koordynacji działań, które zapewnią kontrolę oraz lepsze wykorzystanie zasobów systemu ochrony zdrowia i pomocy społecznej.
Obecne słabości systemu opieki nad osobą starszą, takie jak niewystarczający przepływ informacji o pacjencie, ograniczenia w dostępie i otrzymywaniu świadczeń, nieefektywne działanie instytucji opiekuńczych, brak koordynacji (punktów koordynacyjnych), zaniechanie wykonywania całościowej oceny geriatrycznej w większości oddziałów szpitalnych pomimo istniejącego rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu lecznictwa szpitalnego, czynią inicjatywy takie jak Centra Zdrowia 75+, rozszerzenie listy specjalistów wykonujących całościową ocenę geriatryczną, poprawa wyceny procedur geriatrycznych, niezwykle obiecującą formą działań naprawczych, które powinny spotkać się z należytą uwagą decydentów polityki zdrowotnej i społecznej.
